ÖZET

Amaç:

Bu çalışmanın amacı gebelerin diyet kalitelerini değerlendirmek ve beslenme bilgi düzeyi ile diyet kalitesi ilişkisini incelemektir.

Gereç ve Yöntem:

Ankara Lokman Hekim Etlik Hastanesi, Kadın Hastalıkları ve Doğum Polikliniği’ne Ekim 2020-Mayıs 2021 tarihleri arasında başvuran 280 kadın hasta ile araştırma gerçekleştirilmiştir. Hastaların antropometrik ölçümleri alındıktan sonra beslenme bilgi düzeyinin belirlenmesi amacıyla Yetişkinler İçin Beslenme Bilgi Düzeyi Ölçeği (YETBİD) ve diyet kalitesinin saptanmasına yönelik olarak Sağlıklı Yeme İndeksi 2015 (SYİ-2015) yüz yüze görüşme yöntemi ile uygulanmıştır.

Bulgular:

Birinci, ikinci ve üçüncü trimesterdeki gebeler ile kontrol grubundaki kadınların diyet kalitelerine ait ortalama puanları sırasıyla 55±9,5, 55,4±10,3, 56,2±10, 55±11,1’dir ve zayıf ve geliştirilmesi gereken düzeyde olduğu bulunmuştur (p<0,05). SYİ-2015 toplam puanlarına göre gruplar arasında istatistiksel farklılık yoktur (p>0,05). Beden kitle indeksi gruplandırmasına göre katılımcıların SYİ-2015 puanları arasında istatistiksel fark yoktur (p>0,05). Birinci trimesterdeki gebelerin temel beslenme bilgisi puanları diğer trimesterdekilerden daha yüksektir ve fark istatistiksel olarak anlamlıdır (p=0,046). Eğitim durumu daha yüksek ve meslek sahibi olan gebelerin temel beslenme bilgisi puanları çalışmayan ve düşük eğitimli gebelere göre daha yüksektir (p<0,001). Üçüncü trimesterdeki gebelerin diyet kalitesinin beslenme bilgi düzeyinden, kontrol grubunun ise besin tercihleri nedeni ile diyet kalitesinin etkilendiği görülmüştür (p=0,007).

Sonuç:

Beslenme bilgi düzeyi ve diyet kalitesi hem gebeler hem de gebe olmayan bireylerde yetersizdir. Gebelerin diyet kalitesinin iyileştirilmesi için temel beslenme bilgisi ve doğru besin seçimi eğitimine gereksinim vardır.

Giriş

Gebelik sürecinde anne ve bebeğin sağlığının korunması için yeterli ve dengeli beslenme önemlidir (1,2). Oluşan fizyolojik değişiklikler nedeni ile gebelikte enerji ve besin ögesi gereksinimi artar (3). Fetüsün gelişiminde yarattığı önemli etkinin yanı sıra gebelik beslenmesi bireyi doğumdan itibaren tüm yaşamı süresince bulaşıcı olmayan hastalıklara karşı koruyabilecek düzeyde güçlü bir etkiyi de oluşturur (4,5).

Diyet kalitesi, vücut gelişimi ve büyümesi, fizyolojik durumu (örneğin; hamilelik ve emzirme), fiziksel aktiviteyi ve enfeksiyona karşı korunmayı desteklemek için gerekli besin maddelerinin miktarı ile bunların belirli gıdalardan alımını ifade eder (6,7). Diyet kalite indeksleri, diyet bileşenlerinin bireyin sağlığı üzerindeki etkisine ilişkin teorik varsayımlara dayanır ve beslenme önerileriyle ilgili olarak diyete uyumun değerlendirilmesi ile izlenmesine olanak tanır.

Yaşam döngüsündeki farklı beslenme ihtiyaçları ile ülkelerin kültürel farklılıklarına göre şekillenen diyetler göz önünde bulundurularak çalışma popülasyonlarına özel uluslararası indeksler geliştirilmiştir (8,9). Yetişkinlerde yaygın olarak kullanılan diyet kalite indekslerinden bazıları Sağlıklı Diyet İndeksi, Akdeniz Diyeti Skalası, Besin Bazlı Diyet Skoru ve Sağlıklı Yeme İndeksidir. Gebeler için bu amaçla kullanılan ölçekler arasında ise besin tüketim sıklığı, diyet çeşitliliği puanlaması, Gebeler İçin Alternatif Sağlıklı Yeme İndeksi’nin (AHEI-P) olduğu görülmektedir. Sağlıklı Yeme İndeksi (SYİ-2015) geçerlilik ve güvenilirliği daha önce doğrulanmış diğer bir ölçektir (8,10).

Annenin tükettiği diyetin kalitesi gebelik sürecince hem bebeğin gelişimini hem de anne sağlığının korunmasında etkindir (9). Yapılan çalışmalar gebelikteki düşük diyet kalitesi ile doğum ağırlığı ve yenidoğan adipozitesi gibi olumsuz doğum sonuçlarını ilişkilendirmiş ve gebelikteki diyet kalitesine olan ilgi artırmıştır (9,10). Gebelerin diyet örüntüleri, diyet kalitesi ve sağlıklı yeme indekslerinin incelendiği bir araştırmada gebelerin beslenme ve diyet kalitelerinin düşük ve sağlıklı yeme indeksi skorlarının da yetersiz olduğu saptanmıştır (11). Diyet kalitesi gebe ve fetüsün sağlığının korunması ve geliştirilmesi için gebelikte takip edilmesi gereken önemli bir bileşendir (9,11).

Beslenme bilgisi hastalık ve diyet ilişkisi, temel besin grupları ve bunlara olan gereksinimleri, sağlıklı beslenme önerileri ifade eder (12). Pek çok ülkede hamileliğe özgü sağlıklı beslenme ve diyet kılavuzları oluşturulmuş olmasına rağmen, hamilelerin bu kılavuzlara uygun beslenmedikleri görülmektedir (9,13). Kadınların hamilelik sırasında yemek seçimleri beslenme bilgi düzeyinden etkilenmektedir. Yemek seçimleri aynı zamanda diyet kalitesi ile ilişkilendirilmiştir (14). Yapılan çalışmalar gebelerin beslenme bilgi düzeyleri ve beslenme durumlarının yetersiz olduğunu bildirmiştir (10,15,16). Ankara ilinde de önceki yıllarda yapılmış olan iki çalışmada benzer sonuçlar elde edilmiştir (11,17).

Ülkemizdeki gebe kadınların diyet kalitesini araştıran çalışmaların sayısı azdır. Ayrıca her üç trimesterde de gebelerin beslenme bilgi düzeyi ve beslenme kalitesini inceleyen bir çalışma da bulunmamaktadır. Belirtilen nedenlerle sunulan çalışmada gebe kadınların besin tüketim örüntülerinin analizi ile diyet kalitelerinin değerlendirilmesi amaçlanmıştır.

Gereç ve Yöntem

Etik Onay

Araştırma Lokman Hekim Üniversitesi Girişimsel Olmayan Klinik Araştırmalar Etik Kurulu’nun 29.10.2020 tarih ve 2020/089 numaralı etik kurul onayı ve Lokman Hekim Etlik Hastanesi’nden alınan izin ile yürütülmüştür.

Araştırmanın Tipi, Evren ve Örnekleme Yöntemi

Kesitsel tipteki bu çalışmanın evrenini Ankara Lokman Hekim Etlik Hastanesi Kadın Hastalıkları ve Doğum Polikliniği’ne Ekim 2020-Mayıs 2021 tarihleri arasında başvuran kadınlar oluşturmaktadır. Basit tesadüfi örnekleme yöntemi ile araştırmanın örneklemi elde edilmiş ve hesaplanması için evreni bilinen örneklem yöntemi kullanılmıştır. Güven aralığı %95 ve örnekleme hatası %5 olacak şekilde 1000 kişilik araştırma evreninden seçilmesi gereken örneklem sayısı 277 olarak bulunmuştur (17). Bilgilendirilmiş onam formunu okuduktan sonra gönüllü olarak katılmaya karar veren birinci, ikinci ve üçüncü trimesterde bulunan 70’er gebe ve hastaneye başvuranlar içinden rastgele seçilen gebe olmayan sağlıklı 70 kadın hasta çalışmaya dahil olmuştur (toplam 280 hasta).

Veri Toplama Yöntemleri

Antropometrik ölçümler kullanılarak beden kütle indeksi [BKİ = vücut ağırlığı (kg)/boy uzunluğu (m²)] hesaplanan katılımcıların demografik bilgileri de kaydedilmiştir. Daha sonra beslenme bilgi düzeyinin belirlenmesi amacıyla Yetişkinler İçin Beslenme Bilgi Düzeyi Ölçeği (YETBİD) uygulanmıştır. Son olarak katılımcıların diyet kalitesinin saptanmasına yönelik olarak 24 saatlik besin tüketimlerini sorgulayan ve 17 soru içeren Sağlıklı Yeme İndeksi 2015 (SYİ-2015) uygulanmıştır. Anketler için yüz yüze görüşme yöntemi kullanılmıştır. Araştırmaya katılan gebeler oldukları trimester içinde görülmüş ve değerlendirilmiştir. Her trimesterde aynı sayıda fakat yeni gebe kadın grubu ile araştırma yürütülmüştür. Gebeler diğer trimesterlerde takip edilmemiş, ilgili anket sorularının doldurulması için gebeler ile oldukları trimesterda aynı hafta içinde iki kez görüşülmüştür.

Beslenme Bilgi Düzeyi Ölçeğinin Uygulanması: Kullanılan Yetişkinler İçin Beslenme Bilgi Düzeyi Ölçeği (YETBİD) için gerekli izin alınmıştır. Geçerlilik ve güvenirlilik testi yapılmış olan bu ölçeğin “Genel Bilgiler ve Beslenme Davranışları” kısmında 23 soru yer almaktadır. İkinci kısım, “Beslenme Bilgi Düzeyi” ise “Temel Beslenme ve Besin-Sağlık İlişkisi” ile “Besin Tercihi” bölümlerini içermekte ve 32 sorudan oluşmaktadır (Toplam 55 soru). Temel beslenme bilgisi ve besin tercihi bilgisi başlıkları altında alınabilecek en fazla puanlar sırasıyla 80 ve 48’dir. Temel beslenme bilgisi puanları <45=Kötü, 45-55=Orta, 56-65=İyi ve >65=Çok İyi olarak sınıflandırılırken besin tercihi bilgisi puanları ise <30=Kötü, 30-36=Orta, 37-42=İyi ve >42=Çok İyi kabul edilmektedir. Ölçeğin iç güvenilirlik katsayısı (Cronbach alpha) “Temel Beslenme Bilgisi ve Besin-Sağlık İlişkisi” başlığındaki 20 madde için 0.74 ve “Besin Tercihi Bilgisi” başlığındaki 12 madde için 0,74’tür (18).

Diyet Kalitesi: Diyet kalitesinin değerlendirmesi amacıyla kullanılan SYİ-2015 için katılımcılardan 24-saatlik besin tüketim kaydı alınmıştır (19). Her bireyin 24 saatlik besin tüketim miktarları BEBİS 8,2’ye aktarılmış; günlük enerji ve besin ögeleri alımı hesaplanmıştır (20).

Amerika Birleşik Devletleri Tarım Bakanlığı tarafından geliştirilmiş olan Sağlıklı Yeme İndeksi 2015 on üç bileşenden oluşmakta ve her bileşen için puan hesaplanmaktadır (21). Bileşenlerin 1000 kaloride ne kadar tüketildikleri hesaplanarak puanlama yapılır. Bu 13 bileşenden 9’u yeterlilikleri, 4’ü ise sınırlılıkları belirlemek amacını taşır. İndeksin en yüksek puanı 100 olup, SYİ-15 puanı ≤50 ise “kötü”, 51-80 ise “geliştirilmesi gerekli”, ≥80 ise “iyi” olarak sınıflandırılmaktadır. Hesaplamalar için katılımcıların bir gün içerisinde almış oldukları enerji miktarları kullanılmaktadır (20,21).

İstatistiksel Analiz

Kullanılan istatistiksel analizler, Statistical Package for the Social Sciences (SPSS for Windows, Version 25.0, Chicago, IL, USA) programı kullanılarak yapılmıştır. Sonuçlar sayısal veriler için ortalama ve standart sapma, kategorik değişkenler için frekans ve yüzde olarak sunulmuştur. Ayrıca tüm testlerin istatistiksel değerleri de tablolarda gösterilmiştir. Değişkenlerin normal dağılıma uygun olup olmadığı Kolmogorov-Smirnov testi ile değerlendirilmiştir. Kategorik değişkenleri karşılaştırmak için ki-kare testinden faydalanılmıştır. Ki-kare test varsayımlarının karşılanmadığı durumlarda Fisher’s Exact testinden yararlanılmıştır. Nümerik veri iki grup karşılaştırmalarında Mann-Whitney U testi kullanılmıştır. İkiden fazla grubun karşılaştırılması gerektiğinde Kruskal-Wallis testi ile analizler yapılmıştır. İstatistiksel anlamlılık düzeyi p<0,05 olarak kabul edilmiştir.

Bulgular

Bu çalışma, yaş dağılımları 24-33 yıl, yaş ortalamaları 29,0±4,7 yıl olan 210 sağlıklı gebe, 70 sağlıklı kadın üzerinde gerçekleştirilmiştir.

Katılımcıların diyet kalitesinin belirlenmesine yönelik yapılan besin tüketim analizi sonuçlarına göre üçüncü trimesterdeki gebelerin toplam meyve puan ortalaması daha yüksek olduğu, tam meyve puan ortalamasının 3. trimesterdeki gebelerin ve kontrol grubu ortalaması diğer gruplardan daha yüksek olduğu ve istatistiksel farklılığı yarattığı bulunmuştur (p<0,001, p=0,024). Kontrol grubunun toplam sebze tüketim puan ortalama değeri 1., 2., ve 3. trimesterdeki gebelerin değerinden daha düşük olduğu, istatistiksel farklılığı 2. trimester ile kontrol grubunun tüketim ortalamalarından kaynaklandığı bulunmuştur (p<0,01). Grupların koyu yapraklı sebze ve baklagil tüketim puan ortalama değerleri incelendiğinde kontrol grubundaki kadınların tüketiminin diğer gruplardan daha düşük olduğu; en yüksek tüketim puan ortalama değerinin 2. trimesterde olduğu görülmüştür (p=0,003). Üçüncü trimesterdeki gebelere ait süt grubu tüketim puan ortalaması 1. trimesterdeki gebelerin süt grubu tüketim puanı ortalamasından daha yüksektir ve istatistiksel olarak anlamlı farkı oluşturmaktadır (p=0,038). İkinci trimesterdeki gebelere ait toplam protein puan ortalaması 1. ve 3. trimesterdeki gebeler ve kontrol grubunda yer alan kadınlara ait puan ortalamasından daha yüksektir (p=0,015). Üçüncü trimesterdeki gebelerin yağ asitleri tüketim puan ortalama diğer gruplardan düşüktür ve fark istatistiksel olarak anlamlıdır (p<0,01). Birinci ve 2. trimesterdeki gebelerin doymuş yağ asidi tüketim ortalaması diğer gruplardan yüksektir ve gruplar arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlıdır (p<0,001). Katılımcıların SYİ-2015 (diyet kalitesi) toplam puanları tüm gruplar için zayıf veya geliştirilmesi gereken olarak aralıkta olduğu gruplar arasında da farklılığın olmadığı bulunmuştur (p>0,05) (Tablo 1).

Katılımcıların, oldukları vücut ağırlıklarına göre BKİ sınıflandırılması yapılmıştır. Diyet kalitesini belirlemede kullanılan SYİ-2015 puanlarının karşılaştırılması sonucunda BKİ sınıflandırmasına ile zayıf olarak belirlenen katılımcıların SYİ-2015 ortalama puanlarına göre diyet kalitelerinin kötü; normal, hafif şişman ve obez katılımcıların ise “geliştirilmesi gerekli” olduğu bulunmuştur. Ancak gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki saptanmamıştır (p>0,05) (Tablo 2).

Katılımcıların beslenme bilgi düzeylerinin ölçülmesi için uygulanan (YETBİD) anketine göre temel beslenme ve besin tercih puanları puanlarının sınıflandırması Tablo 3’te yer almaktadır. Gruplar arasında besin tercihi puanlarında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki saptanmamış (p>0,05), “temel beslenme” puanında istatistiksel olarak sınırda anlamlı fark tespit edilmiştir (p=0,046)

Katılımcıların tanımlayıcı özelliklerine göre temel beslenme puanları incelendiğinde (Tablo 4) meslek ve eğitim durumu değişkenlerinde istatistiksel farklılık bulunmuştur. Anlamlı farklılık memur olan katılımcıların ev hanımı olan katılımcılardan daha yüksek puan almasından kaynaklanmaktadır (p<0,001). Eğitim durumu değişkeni incelendiğinde yüksek lisans/lisans mezunu olan katılımcıların diğer eğitim gruplarından anlamlı derecede daha yüksek puan aldıkları bulunmuştur (p<0,001) Katılımcıların meslek değişkenine göre besin tercihi puanları anlamlı farklılık göstermezken (p>0,05); eğitim durumu için istatistiksel olarak anlamlı bir fark saptanmıştır (p=0,037). İkili karşılaştırmalar ile eğitim durumundaki farkın ortaokul mezunu olanlar ile diğer eğitim gruplarının puan ortalaması arasındaki farklardan kaynaklandığı tespit edilmiştir.

Grupların YETBİD ve SYİ-2015 puanları birlikte incelendiğinde 3. trimesterdeki gebelerin SYİ-2015 ile temel beslenme toplam puanları arasında anlamlı bir korelasyon saptanmıştır (p<0,05). Kontrol grubunda SYİ-2015 ile besin tercihi toplam puanları arasında anlamlı bir korelasyon bulunmaktadır (p=0,007, p=0,017) (Tablo 5).

Tartışma

Gebelik sırasında besin ögesi gereksinimleri artar. Enerji, makro ve mikro besin alımlarındaki eksikliklerle birlikte diyet kalitesinin kötü olması gebelik sürecinin ve yenidoğan sağlığı üzerinde önemli bir etki oluşturabilir (22). Sunulan bu araştırmada katılımcıların 24 saatlik besin tüketimleri kullanılarak diyet kalitesi (SYİ-2015) belirlenmiş ve tüm grupların beslenme kalitesinin geliştirilmesi gerektiği saptanmıştır. Gebelerin besin tüketiminin ve diyet kalitesinin incelendiği araştırmalarda meyve, sebze ve tahıl tüketimlerinin genel ortalama miktarlardan daha düşük olduğu bildirilmiştir (23,24). Ülkemizde yapılan bir araştırma sonucuna göre gebelerin %49,8’inin süt ve süt ürünlerini, %13,9’unun ise kırmızı et tüketimini artırdıkları bildirilmiştir (25). Diyet kalitesinin incelendiği Ankara’da yapılmış bir araştırmada gebelerin 24 saatlik besin tüketimleri incelenmiş, 1. trimesterde tükettikleri toplam yağın diğer trimesterlerden yüksek olduğu; doymuş, tahıl ve günlük meyve tüketiminin 2. trimesterde daha yüksek olduğu, sebze tüketimlerinin ise tüm trimesterlerde benzer olduğu bulunmuştur (18). Öztürk’ün (11) araştırmasında ise 24 saatlik besin tüketim kayıtları ile hesaplanan gebelerin diyet kalitesi puan ortalamalarına göre, toplam sebze, deniz ürünleri ve bitkisel protein puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık bulunmuştur (12). Bu iki araştırmanın besin gruplarının ortalama puanları birbirleri ile uyumlu olmadığı gibi yapılan bu araştırma ile de benzerlik göstermemektedir (12). Ancak bu üç araştırmada da gebelerin diyet kalitesinin yetersiz olarak değerlendirilmiştir.

Bu araştırmada katılımcıların diyet kalitesinin gebelik ilerledikçe iyileşme göstermiş olduğu ancak çoğunluğun diyet kalitesinin yine de geliştirilmesi gereken grupta yer aldığı gözlenmiştir. Besin tüketim ortalamalarına bakıldığında gebelerin besin gruplarını kontrol grubundan daha fazla tükettikleri görülmektedir. Ancak besin tüketimlerindeki bu artışa rağmen gebeler gereken diyet kalitesine ulaşamamaktadır. 2013-2018 yılları arasında gerçekleştirilen Navajo Doğum Kohort çalışmasında 242 gebenin SYİ-2015’ten aldığı ortalama puanları bu araştırmada gözlenen ortalama puanlardan daha yüksek olsa da gebelerin beslenme kalitelerinin geliştirilmesi gereken grupta oldukları bildirilmiştir (26). Ankara’da yapılan bir çalışmada ise 240 sağlıklı gebe ve 80 sağlıklı gebe olmayan kadının ortalama SYİ-2015 puanları 1. trimesterdeki gebeler için 27,7±1,13, 2. trimesterdeki gebeler için 28,4±1,23, 3. trimesterdeki gebeler için 29,1±1,10 ve gebe olmayan kadınlar için ise 39,4±1,91 olarak bildirilmiştir (17). Tüm grupların diyet kalitelerinin “kötü” olarak belirlenen grupta oldukları sonucuna varılmıştır. Sunulan çalışmanın sonuçları Akan’ın (17) çalışması ile karşılaştırıldığında geçen 10 yıl içerisinde hem gebelerin hem de gebe olmayan kadınların diyet kalitesi puanlarının arttığı ancak hala çoğunluğun diyet kalitesinin geliştirilmesi gereken grupta yer aldığı belirtilebilir. Ayrıca bu araştırmanın koronavirüs hastalığı-2019 (COVID-19) pandemisi döneminde yapılmış olduğu dikkate alınırsa hem gebeler hem de kontrol grubunda sağlığı koruyabilmek için beslenmeye yönelim ve diyet kalitesinin geçmiş dönemlere göre artmış olması beklenen bir sonuç olabilir (27).

Gebe ve emziklilerin BKİ değerlerinin normal aralıkta olmasının bebeklerinde ileri yaşlarda maternal obeziteye bağlı hastalıkların görülmemesi için önemlidir (11). Aşırı kilolu ve obez gebelerin diyet kalitelerinin kötü olduğu bildirilmiştir (28). Bu araştırmada da benzer bir bulguya ulaşılmıştır.

Beslenme bilgisi bireylerin ve toplumların beslenme ile ilgili durumlarını ve alışkanlıklarını etkileyen en önemli faktörlerden biridir (18). Gebelikte sağlıklı beslenme için kılavuz öneriler oluşturulmuş olmasına rağmen gebelerin sadece yaklaşık yarısının bu önerilere uygun beslendiği ve beslenme bilgi düzeylerinin düşük olduğu; önerilere uymak yerine kendilerinin veya çevrelerinde bulunan kişilerin inanç ve değerlerine göre beslendikleri bildirilmiştir (26,29). Ülkemizde yapılan bir çalışmada 409 gebenin beslenme bilgi düzeyi puan ortalamaları 69,10±14,37 (en yüksek 100) olarak saptanmıştır (30). Başka bir çalışmada ise bu ortalama puan 66,80±1,89’dur (en yüksek 100) (31). Edirne’de doğurganlık çağındaki kadınların beslenme bilgi düzeyini inceleyen bir araştırmada ise bireylerin beslenme bilgi skoru ortalamaları 53,30±8,23, (alınabilecek en yüksek puan 80’dir) besin tercihi skoru genel ortalaması 37,95±7,04 puan (alınabilecek en yüksek puan 48’dir) olduğu bildirilmiştir (32). Sunulan araştırmada ise gebelerin ve kontrol grubunda bulunan kadınların temel beslenme puanlarının ortalaması 52-54 (alınabilecek en yüksek puan 80’dir) arasında, besin tercihi puan ortalaması ise 38-39 (alınabilecek en yüksek puan 48’dir) aralığında olduğu saptanmıştır. Bu duruma göre katılımcıların beslenme bilgisi ve besin tercihi bilgileri “orta” düzeyde olarak değerlendirilmiştir. Bu araştırmanın sonuçları ile diğer araştırma sonuçları arasında benzerlik bulunmaktadır.

Birinci trimesterde olan gebelerin temel beslenme bilgi düzeylerinin 3. trimesterdekilerden fazla bulunması Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 2018 ile açıklanabilir (33). Araştırma verileri gebelerin %90’ının dört veya daha fazla sayıda doğum öncesi doktor ziyaretinde bulunduğunu; %90’ının da gebeliğin ilk 3 ayında doktor ziyaretinde bulunduğunu göstermektedir. Szwajcer ve ark. (34) gebelerin ilk üç aylık dönemin sonunda aşırı bilgi yüklemesi yaşadıklarını ve bilgi ihtiyaçlarının çoğunun karşılandığını bulmuşlardır. Sunulan araştırmada da bu farkın hamilelik başında hastaneye yapılan başvuruların daha sık olması ile doktor ve diyetisyenler tarafından verilen bilgilerin daha yeni olmasından kaynaklanmış olabileceği düşünülmüştür. Bu araştırma sonucu ile diğer araştırmaların sonucu benzerdir.

Kadının eğitim düzeyinin yükselmesi ve bir işte çalışıyor olmasının gebelikle ilgili bilgi düzeyindeki artış ile paralellik gösterdiği bildirilmiştir (35,36). Ülkemizde 743 gebe üzerinde yapılan çalışmada eğitim düzeyi artıkça beslenme bilgi düzeyinin yükseldiği ve çalışan kadınların beslenme bilgi düzeyinin ev kadınlarından daha yüksek olduğu saptanmıştır (37). Sunulan araştırmada da eğitim düzeyi daha yüksek ve çalışan gebelerin temel beslenme bilgi düzeyi ve besin tercihi puanları daha yüksek olduğu gözlenmiştir.

Sağlığın geliştirilmesi için eğitim önemli bir faktördür. Beslenme bilgisinin yetersizliğinin gebelerde hatalı tutum ve davranışlara neden olacağı ileri sürülmektedir. Bazı araştırma sonuçlarına göre diyet kalitesi ile beslenme bilgisi arasındaki etkileşim halen belirsizdir (26,38). Gebelerde diyet kalitesi ve besin seçimi trimesterler arasında değişim gösterebilmektedir. Hamileliğin ilk dönemlerindeki yüksek motivasyon ile gebelerde daha yüksek diyet kalitesi olduğu bildirilmiştir (38,39). Kanada’da yapılan bir araştırmada 3. trimesterde gebelerin diyet kalitesinin en yüksek düzeyde olduğu bildirilmiş ve gebelerin beslenme bilgi düzeylerinin yüksek olması ilişkilendirilmiştir (40). Sunulan araştırmada üçüncü trimesterdeki gebelerin ve kontrol grubunda bulunan kadınların diyet kalitesinin beslenme bilgi düzeyinden etkilendiği görülmektedir. Kontrol grubundaki kadınların da araştırmanın yapıldığı pandemi döneminde sağlıklarını korumak için daha çok beslenme bilgisi edinmeye çalışmaları ve diyet kalitesini artırmaları hakkındaki literatür bilgisine de uygun olarak ileri sürülebilir (27).

Çalışmanın Kısıtlılıkları

Araştırma özel bir hastanenin kadın doğum polikliniğinde yapılmıştır. Bu nedenle örneklemi oluşturan gebelerin genel popülasyonda izlenen gebelerden farklı özellikler göstermesi bir çalışma kısıtlılığı olarak belirtilmelidir. COVID-19 pandemisi döneminde gerçekleştirilmiş olan bu çalışmada bireylerin immun sistemlerini güçlendirmek amacı ile beslenme alışkanlıklarını değiştirdikleri, beslenme bilgilerini artırmak için çeşitli yöntemleri kullanarak diyet kalitelerini artırmış olmaları da göz önünde bulundurulmalıdır. Dolayısıyla popülasyonun genelinin beslenme alışkanlıklarının ve diyet kalitelerinin değişmesinin beklenen bir sonuç olduğu ileri sürülebilir. Ülkemizdeki gebelerin diyet kalitesini inceleyen çalışmalara rastlanmakla birlikte beslenme bilgi düzeyini ve beslenme kalitesini bir arada inceleyen bir araştırma bulunmamaktadır. Bu nedenle sunulan çalışma ilk olma özelliğini taşımaktadır.

Sonuç

Toplum sağlığı büyük ölçüde fetal büyümeye ve anne sağlığına bağlı olduğundan gebelerde beslenme bilgisinin ve diyet kalitesinin iyileştirilmesi öncelikli bir gereklilik olmalıdır. Sunulan çalışma gebelerin diyet kalitelerinin zayıf ve beslenme bilgi düzeylerinin geliştirilmesi gerektiğini göstermektedir. Bu nedenle gebelik öncesinde başlayacak şekilde diyet eğitimi verilmesinin yararlı olacağı değerlendirilmiştir. Hastaneye ilk başvuru sırasında gebelerin beslenmelerinin diyetisyen tarafından değerlendirmesi ve beslenme danışmanlığı yapılması, gebelikte ve doğum sonrası yaşam boyunca sağlıklı beslenme alışkanlıklarının sürdürülmesi için temel sağlayabilir. Ayrıca gebelikte beslenmenin planlanması diyet kalitesinin iyileştirilmesinde son derece önemli olduğundan Aile Sağlığı veya Toplum Sağlığı merkezleri gibi kolay ulaşılabilir sağlık kuruluşlarında gebelerin diyetisyen tarafından takip edilmelerinin gerektiği düşünülmektedir.

Etik

Etik Kurul Onayı: Araştırma Lokman Hekim Üniversitesi Girişimsel Olmayan Klinik Araştırmalar Etik Kurulu’nun 29.10.2020 tarih ve 2020/089 numaralı etik kurul onayı ve Lokman Hekim Etlik Hastanesi’nden alınan izin ile yürütülmüştür.

Hasta Onayı: Gönüllü hastalardan “bilgilendirilmiş gönüllü olur formu” alınmıştır.

Hakem Değerlendirmesi: Editörler kurulu içinden ve dışından olan kişiler tarafından değerlendirildi.

Yazarlık Katkıları

Konsept: N.Ö., A.E.G., Dizayn: N.Ö., A.E.G., Analiz veya Yorumlama: N.Ö., A.E.G., Literatür Arama: N.Ö., A.E.G., Yazan: N.Ö., A.E.G.

Çıkar Çatışması: Yazarlar arasında herhangi bir çıkar çatışması bulunmamaktadır.

Finansal Destek: Çalışma için doğrudan veya dolaylı mali destek alınmadı. Çalışma ile ilgili herhangi bir firma veya kişi ile ilgili ticari bağlantı yoktur.

References

Plećas D, Plesinac S, Kontić Vucinić O. Nutrition in pregnancy: basic principles and recommendations. Srp Arh Celok Lek. 2014;142:125-130.

Kominiarek MA, Rajan P. Nutrition recommendations in pregnancy and lactation. Med Clin North Am. 2016;100:1199-1215.

Koletzko B, Godfrey KM, Poston L, et al. Nutrition during pregnancy, lactation and early childhood and its implications for maternal and long-term child health: The Early Nutrition Project recommendations. Ann Nutr Metab. 2019;74:93-106.

Koletzko B, Brands B, Grote V, et al. Long-term health impact of early nutrition: The power of programming. Ann Nutr Metab. 2017;70:161-169.

Wrottesley SV, Lamper C, Pisa PT. Review of the importance of nutrition during the first 1000 days: maternal nutritional status and its associations with fetal growth and birth, neonatal and infant outcomes among African women. J Dev Orig Health Dis. 2016;7:144-162.

Kuczmarski MF, Cremer Sees A, Hotchkiss L, et al. Higher Healthy Eating Index-2005 scores associated with reduced symptoms of depression in an urban population: findings from the Healthy Aging in Neighborhoods of Diversity Across the Life Span (HANDLS) study. J Am Diet Assoc. 2010;110:383-389.

Doyle IM, Borrmann B, Grosser A, et al. Determinants of dietary patterns and diet quality during pregnancy: a systematic review with narrative synthesis. Public Health Nutr. 2017;20:1009-1028.

Pick ME, Edwards M, Moreau D, et al. Assessment of diet quality in pregnant women using the Healthy Eating Index. J Am Diet Assoc. 2005;105:240-246.

Savard C, Lemieux S, Carbonneau E, et al. Trimester-specific assessment of diet quality in a sample of Canadian pregnant women. Int J Environ Res Public Health. 2019;16:311.

Ancira-Moreno M, O’Neill MS, Rivera-Dommarco JA, et al. Dietary patterns and diet quality during pregnancy and low birthweight: The PRINCESA cohort. Matern Child Nutr. 2020;16:e12972.

Öztürk HNO. Gebe ve Emzikli Kadınların Diyet Kalite İndekslerinin Karşılaştırılması Gazi Üniversitesi, Ankara; 2019.

Miller LM, Cassady DL. The effects of nutrition knowledge on food label use. A review of the literature. Appetite. 2015;92:207-216.

Malek L, Umberger W, Makrides M, et al. Adherence to the Australian dietary guidelines during pregnancy: evidence from a national study. Public Health Nutr. 2016;19:1155-1563.

Lee A, Newton M, Radcliffe J, et al. Pregnancy nutrition knowledge and experiences of pregnant women and antenatal care clinicians: A mixed methods approach. Women Birth. 2018;31:269-277.

Yavuz S, Aykut M. The Nutritional Knowledge Level And Nutrition Status Of Pregnant Women On Pregnancy In Kayseri Melikgazi Education Research Health Group Center Area. Journal of Health Sciences. 2014;23:10-20.

Katenga-Kaunda LZ, Kamudoni PR, Holmboe-Ottesen G, et al. Enhancing nutrition knowledge and dietary diversity among rural pregnant women in Malawi: a randomized controlled trial. BMC Pregnancy Childbirth. 2021;21:644.

Akan LS. Gebe Kadınların Diyet Örüntüleri, Diyet Kalite İndeksleri ve Sağlıklı Yeme İndekslerinin Belirlenmesi [Doktora Tezi]. Ankara Üniversitesi, Ankara; 2011.

Batmaz H. Yetişkinler İçin Beslenme Bilgi Düzeyi Ölçeği Geliştirilmesi ve Geçerlik-Güvenirlik Çalışması [Yüksek Lisans Tezi]. Marmara Üniversitesi, İstanbul; 2018.

Pekcan G. Beslenme Durumunun Saptanması. In: Baysal A, Aksoy M, Besler T, Bozkurt N, Keçecioğlu S, Kutluay MT (editors). Diyet El Kitabı. 11. Basım edn. Ankara: Hatiboğlu Yayınları; 2011. p. 67-142.

Krebs-Smith SM, Pannucci TE, Subar AF, et al. Update of the Healthy Eating Index: HEI-2015. J Acad Nutr Diet. 2018;118:1591-1602.

Reedy J, Lerman JL, Krebs-Smith SM, et al. Evaluation of the Healthy Eating Index-2015. J Acad Nutr Diet. 2018;118:1622-1633.

Mousa A, Naqash A, Lim S. Macronutrient and micronutrient intake during pregnancy: An overview of recent evidence. Nutrients. 2019;11:443.

Nash DM, Gilliland JA, Evers SE, et al. Determinants of diet quality in pregnancy: sociodemographic, pregnancy-specific, and food environment influences. J Nutr Educ Behav. 2013;45:627-634.

Wennberg AL, Isaksson U, Sandstrom H, et al. Swedish women’s food habits during pregnancy up to six months post-partum: A longitudinal study. Sex Reprod Healthc. 2016;8:31-36.

Türkiye Beslenme ve Sağlık Araştırması Beslenme Durumu ve Alışkanlıklarının Değerlendirilmesi Sonuç Raporu (2014). Sağlık Araştırmaları Genel Müdürlüğü, Sağlık Bakanlığı, Ankara. 2014;

De La Rosa VY, Hoover J, Du R, et al. Diet quality among pregnant women in the Navajo Birth Cohort Study. Matern Child Nutr. 2020;16:e12961.

Rubio-Tomas T, Skouroliakou M, Ntountaniotis D. Lockdown due to COVID-19 and its consequences on diet, physical activity, lifestyle, and other aspects of daily life worldwide: A narrative review. Int J Environ Res Public Health. 2022;19:6832.

Moran LJ, Sui Z, Cramp CS, et al. A decrease in diet quality occurs during pregnancy in overweight and obese women which is maintained post-partum. Int J Obes (Lond). 2013;37:704-711.

Schultz DJ, Byker Shanks C, Houghtaling B. The impact of the 2009 Special Supplemental Nutrition Program for Women, Infants, and Children Food Package Revisions on participants: A systematic review. J Acad Nutr Diet. 2015;115:1832-1846.

Sarı O, Babayiğit MA, Türker TK, et al. Gebelerin “Gebelikte Beslenme” konusundaki bilgi düzeyleri, beslenme alışkanlıkları ve etkileyen faktörler. Klinik ve Analitik Tıp Dergisi. 2015;6:467-472.

Akaç Eİ. Gebe Kadınların Beslenme Bilgileri, Beslenme Alışkanlıkları ve Yeni Doğan Üzerine Etkileri [Yüksek Lisans Tezi]. Bursa Uludağ Üniversitesi, Bursa; 2021.

Duralı Ö. Yetişkin Kadın Bireylerde Beslenme Bilgisi Düzeyi ve Beslenme Durumunun Saptanması [Yüksek Lisans]. Trakya Üniversitesi, 2019.

Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü. 2018 Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı ve TÜBİTAK. Ankara, Türkiye: 2019. p. 116.

Szwajcer EM, Hiddink GJ, Koelen MA, et al. Nutrition-related information-seeking behaviours before and throughout the course of pregnancy: consequences for nutrition communication. Eur J Clin Nutr. 2005;(Suppl 1):S57-65.

Zaki NM, Albarraq AA. Use, attitudes and knowledge of medications among pregnant women: A Saudi study. Saudi Pharm J. 2014;22:419-428.

Pirdal H, Yalçın BM, Ünal M. Gebelerin gebelik izlemleri, gebelikleri ile ilgili bilgi düzeyleri ve etkileyen faktörler. Türk Aile Hek Derg. 2016;20:7-15.

Aktac S, Sabuncular G, Kargin D, et al. Evaluation of nutrition knowledge of pregnant women before and after nutrition education according to sociodemographic characteristics. Ecol Food Nutr. 2018;57:441-455.

Grenier LN, Atkinson SA, Mottola MF, et al. Be healthy in pregnancy: Exploring factors that impact pregnant women’s nutrition and exercise behaviours. Matern Child Nutr. 2021;17:e13068.

Skreden M, Bere E, Sagedal LR, et al. Changes in fruit and vegetable consumption habits from pre-pregnancy to early pregnancy among Norwegian women. BMC Pregnancy Childbirth. 2017;17:107.

Plante AS, Savard C, Lemieux S, et al. Trimester-specific intuitive eating in association with gestational weight gain and diet quality. J Nutr Educ Behav. 2019;51:677-683.