ÖZET

Bu çalışmanın amacı jinekolojik kanser tedavisi alan kadınların cinsel yaşam ile ilişkili yaşadığı değişiklikleri belirlemek ve yaşadığı değişikliklerin cinsel yaşam kalitelerine etkilerini belirlemektir.

Bu araştırma, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi, Kadın Hastalıkları ve Doğum Anabilim Dalı’nda endometrium, over ve serviks kanseri tanısı konulmuş 101 kadının cinsel yaşam kalitelerine ilişkin değişiklikleri belirlemek amacı ile tanımlayıcı tipte planlanmıştır. Araştırma kriterlerine uygun ve çalışmaya katılmayı kabul eden kadınlara aydınyatılmış onam formu okutulup, imzalatıldıktan sonra “Tanıtıcı Özellikler Anketi” ve “Cinsel Yaşam Kalitesi Ölçeği (Kadın)” anketleri kullanılarak veriler yüz yüze olarak toplanmıştır.

Katılımcıların yaş ortalaması 58,32±10,76’dır. %96,1’i over kanseri, %61,5’i 3. evre, %87,3’ü kemoterapi almıştır. %49’unun tedavi süresince cinsel yaşamlarında oluşabilecek değişiklikler ile ilgili soruları olmuş, %51’inin soruları olmamış, sorularını sormama nedenleri arasında %13,7 sağlık problemlerim daha önemli ve %73,5’i diğer (açıklamak istemediği) nedenleri tercih etmiştir. Ölçek sonucu ortalaması 57,05±1,85 bulunmuştur.

Jinekolojik kanser tanılı kadınların cinsel yaşam kalitelerinin orta düzeyde olduğu görülmüştür. Sağlık profesyonelleri jinekolojik kanser tedavisi alan kadınların yaşayabileceği cinsel sorunların farkına varmalı ve bireye özgü bakım verebilmelidir.

Giriş

Kadın genital organların malign hastalığı jinekolojik kanserler olarak tanımlanmaktadır. Endometrium, over ve serviks kanserleri jinekolojik kanser türleri arasında yer almaktadır. Bu tür kanserlerin kadının sağlığı ve yaşam kalitesine ilişkin olumsuz etkileri çok yönlüdür. Ayrıca radyoterapi, kemoterapi, hormonal ve cerrahi tedaviye yönelik görülen yorgunluk, uykusuzluk, kaygı ve korkunun bireyin fiziksel, psikolojik sağlığını olumsuz açıdan etkilediği görülmektedir. Ailesi, iş hayatı ile ilişkili problemler ve geleceğine yönelik belirsizlik olması ise kadının hem sosyal hem de spiritüel sağlığını etkilemektedir (1).

Jinekolojik kanser tanısı konulması itibari ile uygulanan medikal ve cerrahi tedavinin olumsuz etkilerinden biriside kadının cinsel sağlığı ve cinsel yaşam kalitesi üzerinedir (1). Dünya Sağlık Örgütü cinsel sağlığı “Cinsel yaşam ile ilgili fiziksel, zihinsel, sosyal, duygusal yönlerden iyilik halidir.” şeklinde tanımlamaktadır (2). Birçok kadın için cinsellik, kadınlık hissini, dış görünüşünü, çocuk doğurabilme yetisini ve cinsellik fonksiyonlarını sürdürebilme kabiliyetini içeren kompleks duyguları ifade etmektedir (3). Tüm kanserler, cinsel sağlığı ve cinsel fonksiyonları bozabilmekte, hastalık sonrası süreçte de cinsel sorunlar devam edebilmektedir (4). Ayrıca kadının cinsel sağlığını; halsizlik, yorgunluk, vajinal kanama, karın ağrısı gibi jinekolojik kanser belirtileri olumsuz yönde etkilemektedir. Tedavi süreci bittikten sonra vajinal elastikiyetin bozulması ve vajinada kısalma gibi fiziksel belirtilerin cinsel sağlığı yine olumsuz etkilediği bilinmektedir (5). Kadının yine bu süreçte beden algısındaki değişimi, üreme işlevinin ve cinsel işlevlerinin yerine getirilemeyecek hissi gibi nedenlerle kendisini kadınsı hissetmemesi cinsel kimlik algısının değişmesine sebep olur (6). Yapılan çalışmalar incelendiğinde jinekolojik kanser tanı ve tedavisinin cinsel yaşam kalitesini olumsuz yönde etkilediği görülmektedir (7-10).

Gereç ve Yöntem

Verilerin toplanması sürecinde araştırmacılar ile oluşturulan tanıtıcı özellikler anketi ve ölçek olarak cinsel yaşam kalitesi ölçeği (kadın) kullanılmıştır (11,12).

Tanıtıcı Özellikler Formu: Bu form 3 bölümden oluşmuştur. Sosyo-demografik özellikler birinci bölümde yer almış, hastalığa yönelik sorular ikinci bölümde ve cinsel yaşamında oluşan değişiklilere yönelik sorular da üçüncü bölümde yer almıştır.

Cinsel Yaşam Kalitesi Ölçeği (Kadın): Ölçek, 2005 yılında Symonds ve ark. (11) tarafından geliştirilmiştir. 2010 yılında Tuğut ve Gölbaşı (12) Türkiye’de ölçeğin geçerlik ve güvenirliliğini yapmıştır. Ölçek 6’lı likert şeklinde ve 18 parametreden oluşmaktadır. Son 4 haftayı içeren cinsel yaşam açısından her bir parametrenin cevaplanması istenmektedir. Ölçekteki 1 parametre 1 ve 6 puan arasında değerlendirilmektedir. Toplam ölçek puan aralığı 18 ile 108 puan arasında değişmektedir. Alınan puanın ortalama üstünde olması cinsel yaşam kalitesinin iyi olarak değerlendirildiğine işaret etmektedir.

İstatistiksel Analiz

Bilgisayar ortamında veriler, SPSS paket programının 22.0 sürümü ile değerlendirilmiştir. Verilerin değerlendirilmesi ki-kare testi, tek yönlü varyans analiz testi (ANOVA) ile yapılmıştır. Elde edilmiş bulgularda anlamlılık seviye ve güven aralığı %95 (p<0,05) olarak alınmıştır.

Araştırma Etiği

Araştırma Ankara Üniversitesi Rektörlüğü Etik Kurulu’ndan 25/10/2021 tarihinde 184 karar sayısı ile etik kurul onayı alınmıştır.

Bulgular

Ölçek puanlaması hesaplanan 101 katılımcının ölçekten aldıkları puanları sıralanarak 4 kategorik çeyreğe (25, 25, 25, 26) 1. grup, 2. grup, 3. grup ve 4. grup olarak bölünmüştür. Ölçek sonuç ortalamaları 1. grupta 35,81±8,05, 2. grupta 51,11±3,52, 3. grupta 59,51±3,07 ve 4. grupta 82,62±12,18 olarak belirlenmiştir. Ayrıca yaş, gebelik sayısı, doğum sayısı, menopoz yaşı 4 çeyrekte hesaplanarak karşılaştırılmıştır (Tablo 1).

Katılımcıların eğitim durumu %49’u ilkokul mezunu, %72,5’i çalışmayan, %71,6’sı İç Anadolu bölgesinde doğan, %82,4’ü ailede kanser tanısı olmayan, %96,1’i over kanseri tanısı almış, %69,5’i 3. evre, %1’i radyoterapi almış, %87,3’ü kemoterapi almış, %65,7’si 6 kür kemoterapi almıştır (Tablo 2).

Katılımcıların %49’u tedavi süresince cinsel yaşamlarında oluşabilecek değişiklikler ile ilgili soruları olmuş ve sorularını %36,3’ü doktora ve %35,3’ü hemşireye sormuştur. %51’inin tedavi süresince cinsel yaşamlarında oluşabilecek değişiklikler ile ilgili soruları olmamış, sorularını sormama nedenleri arasında %13,7’si kanser ile ilgili sağlık problemlerinin daha önemli olduğunu ve %73,5’i diğer (açıklamak istemediği) nedenleri tercih ettiğini belirtmiştir. %44,1’i hemşireye, %37,3’ü doktora cinsel yaşama ilişkin sorularını sormayı istemiştir (Tablo 3).

Katılımcıların %35,5’inin cinsel isteğinde, %27,5’inin cinsel birleşme sıklığında, %48 cinsel birleşme sırasındaki acı derecesinde, %34,3’ünün cinsel ilişki kalitesinde bir değişme olmamıştır (Tablo 4).

Katılımcıların “Cinsel Yaşam Kalitesi Ölçeği-Kadın” ölçeğinden aldıkları puanlar incelendiğinde üniversite mezunlarının, kemoterapi alanların ve kemoterapi kür sayılarının fazla olanların, tedavi süresince cinsel yaşamlarında oluşabilecek değişiklikler ile ilgili soruları olanlar ve var olan sorularını sormayanlar kötü grupta değerlendirilmiş, Karadeniz bölgesinde doğanların, ameliyat olanların ve cinsel istekte bir değişiklik olmayanların daha iyi grupta olduğu gözlenmiştir (Tablo 5).

Tartışma

Kanser tanısının kadın ve ailesi/yakınları için zor bir durum olmasının yanı sıra; jinekolojik kanserin semptomları ve tedavi sürecinin yan etkileri, kadınlığının ve cinsel sağlık ve yaşamının olumsuz açıdan değerlendirilmesine neden olmaktadır. Bu zorlu süreç kadınların anksiyete, depresyon, çaresizlik, suçluluk, öfke gibi durumları yaşamasına neden olabilmektedir. Ayrıca jinekolojik kanser tanılı kadınların cinsel sağlığı ve yaşamı açısından olumsuz sonuçlarının görüldüğü ve kanserin etkilerinin de tutulmuş olan organlara göre farklılıklar gösterdiği görülmektedir. Jinekolojik kanserlerde, kadınların cinsel sağlığı büyük oranda etkilenmektedir. Beden imajının, üreme kabiliyetinin, cinsiyet rolünün ve fonksiyonlarının etkilenmesi ve bunun yanı sıra benlik saygısının hastalıktan ve tedavi sürecinden daha fazla etkilenmesi, jinekolojik kanser tanısı alan hastaların diğer kanser türlerine göre cinsel sağlıklarının daha fazla etkilenmelerinin asıl nedenleri arasındadır (13).

Yapılmış olan bazı çalışmalarda kadınlar için cinselliğin; dış görünüş, doğum, cinsel fonksiyonların devamlılığını sağlama ve kadınsı hissedebilme gibi kompleks duygularla ilgili olduğu belirtilmiştir. Tanısı konulan jinekolojik kanser ise kadınların cinsiyet rolünü, cinsel fonksiyonlarını, üreme kabiliyetini, benlik saygısını, beden algısını olumsuz açıdan etkiler. Kadınlar karşı cinse kendilerini fiziksel anlamda beğendiremeyeceklerini, cinsel fonksiyon işlevlerini yapamayacaklarını ayrıca üreme kabiliyetlerini kaybettiklerini düşünebilirler (14). Bizim yapmış olduğumuz çalışmada kadınların %65,5’inin cinsel istekte, %72,5’inin cinsel birleşme sıklığında ve %66,7’sinin cinsel ilişki kalitesinde değişiklik olduğu bulunmuştur.

Kadınlarda kemoterapi tedavisi çeşitli cinsel sorunlara neden olmaktadır. Kaya Koca’nın (15) yaptığı çalışmada kemoterapi tedavisi alan kadınların cinsel sağlık ve yaşam kalitelerinin düşük olduğu ifade edilmiştir. Bizim çalışmamızda da kemoterapi alan ve kür sayısı fazla olan kadınların cinsel yaşam kalitelerinin daha düşük olduğu görülmüştür.

Sekse ve ark.’nın (16), jinekolojik kanser tanısının tedavisini almış kadınlarla yapmış oldukları araştırmada, kadınların cinsel etkinliklerinde azalma görüldüğü, disparoni, ağrı yaşadıkları ve vajinal kuruluk tespit edilmiştir. Farklı bir netice olarak; Golbasi ve Erenel (17), jinekolojik kanser tanılı kadınların cinsel yaşam kalitesininin orta düzeyde (52,50±22,87) olduğunu bulmuş, Bahatlı (18) ise ortalamanın üzerine bir sonuç (68,83±21,17) belirtmişlerdir. Bu araştırmada ise jinekolojik kanser tanılı kadınların cinsel yaşam kalitesinin orta düzeyde (57,1±1,85) olduğu bulunmuştur.

Çalışmanın Kısıtlılıkları

Elbette jinekolojik kanserler kadının ve partnerinin cinsel yaşamını etkilemektedir, literatür tarafından da bu bilgi desteklenmektedir. Çalışmamıza partnerlerin dahil edilmemiş olması çalışmamızın kısıtlılıkları arasındadır.

Sonuç

Sonuç olarak, kadınlarda cinsel sağlık ve yaşamın ilerleyen yaşlarda birçok nedenden etkilenebildiği bilinmektedir. Fakat jinekolojik kanser tanılı kadının tedavi sürecinde, ani bir şekilde ve erken yaşta menopoza girilmesi, organ kaybı yaşaması sorunları karmaşık bir duruma getirmiştir. Özellikle üreme yaşında olan genç kadınların jinekolojik kanser tanısı almasının yanı sıra radyoterapi, kemoterapi ve brakiterapi tedavisi ya da ameliyat olması ve bunun sonucunda cerrahi menopoza girmesi cinsel sağlığı açısından kadının olumsuz açıdan etkilenmesine, cinsel kimliğinin ve beden algısının olumsuz etkilenmesine neden olabilmektedir. Bu süreçte kadınların cinselliği açısından sağlıklı, kaliteli bir yaşamın devamlılığını sağlayabilmelerine ilişkin sağlık profesyonellerine önemli görevler düşmektedir. Sağlık profesyonelleri jinekolojik kanser tanısı alan kadınların; kemoterapi, radyoterapi, brakiterapi veya cerrahi tedavi sürecinde, cinsel sağlığı ve cinsel yaşam kalitesi açısından yaşayabileceği sorunları gözlemleyebilmeli ve her bir kadına özgü bakım verebilmelidir.

Etik

Etik Kurul Onayı: Araştırma Ankara Üniversitesi Rektörlüğü Etik Kurulu’ndan 25/10/2021 tarihinde 184 karar sayısı ile etik kurul onayı alınmıştır.

Hasta Onayı: Araştırma kriterlerine uygun ve çalışmaya katılmayı kabul eden kadınlara “Aydınlatılmış Onam Formu” okutulup, imzalatıldıktan sonra “Tanıtıcı Özellikler Anketi” ve “Cinsel Yaşam Kalitesi Ölçeği (Kadın)” anketleri kullanılarak veriler yüz yüze olarak toplanmıştır.

Hakem Değerlendirmesi: Editörler kurulu içinden ve dışından olan kişiler tarafından değerlendirildi.

Yazarlık Katkıları

Konsept: Z.Ö., C.A., E.G., H.Y., G.A., Ö.Ö., Y.E.Ş., S.T., Dizayn: Z.Ö., C.A., E.G., H.Y., G.A., Ö.Ö., Y.E.Ş., S.T., Analiz veya Yorumlama: Z.Ö., C.A., E.G., H.Y., G.A., Ö.Ö., Y.E.Ş., S.T., Literatür Arama: Z.Ö., C.A., E.G., H.Y., G.A., Ö.Ö., Y.E.Ş., S.T., Yazan: Z.Ö., C.A., E.G., H.Y., G.A., Ö.Ö., Y.E.Ş., S.T.

Çıkar Çatışması: Yazarlar arasında herhangi bir çıkar çatışması bulunmamaktadır.

Finansal Destek: Çalışma için doğrudan veya dolaylı mali destek alınmadı. Çalışma ile ilgili herhangi bir firma veya kişi ile ilgili ticari bağlantı yoktur.